اگر ازدواج را پیمانی بدانیم که در آن زن و شوهر به صورت انحصاری به یکدیگر متعهد میشوند، پس خیانت زناشویی نوعی اختلال و بیماری در رفتار است زیرا با توجه به عوارض نابهنجار و نامطلوبی که به همراه دارد، آسیب‌ها و مشکلات مختلفی را برای هر یک از افراد درگیر ایجاد می‌نمایند.
افشای خیانت زناشویی و کشف آن فشار روانی زیادی بر هر دو زوج وارد میکند (هم خیانتکار و هم خیانت دیده) و خیانت زناشویی منجر به طلاق، این فشار را مضاعف می‌سازد. بنابراین افراد در سازگاری با شرایط جدید و حاد دچار مشکلات زیادی میشوند. سازگاری برای شخص قربانی سخت‌تر از سازگاری شخص مرتکب خیانت زناشویی است. همچنین شخصی که پیشنهاد جدایی می‌دهد کمتر از شخص دیگر دچار افسردگی شده و سازگاری بهتری دارد.
افشای خیانت
تاثیرات فردی، خانوادگی و اجتماعی خیانت زناشویی
با وجود قدرت و تاثیرات چندوجهی که خانواده می‌تواند بر افراد تشکیل‌دهنده خود بگذارد، پس دور از ذهن نخواهد بود که بحران‌ها و تجربیات ناشی از بدکارکردی این نظام می‌تواند بردنیای درون فردی، روابط خانوادگی ومناسبات اجتماعی آن‌ها تاثیرات عمیقی گذاشته و امنیت روانی اعضا را خدشه‌دار کند.
تاثیرات فردی خیانت زناشویی
تاثیرات فردی را نیز می توان به ، تاثیرات فیزیولوژیک ، روانشناختی تقسیم کرد.
تاثیرات روانشناختی
خیانت زناشویی برای هر دو جنس می‌تواند ویرانگر و آسیب‌زا باشد، شخص قربانی خیانت زناشویی ممکن است احساسات منفی و ناخوشایندی مثل افسردگی، خشم، سرزنش و حسادت پیدا کند. شخص مرتکب خیانت زناشویی نیز احساس گناه شدیدی پیدا کند که می‌تواند منجر به افسردگی شده و نیازمند مداخلات درمانی باشد. پس از پی بردن به خیانت زناشویی، شخص دچار حالاتی میشود که شبیه نشانه‌های فشار روانی بعد از سوانحی مثل حوادث طبیعی است.
این نشانه‌ها شامل موارد زیر میشود: واکنش‌های روانی مثل اختلال در بیدار شدن یا به خواب رفتن، بی‌قراری یا حملات خشم، اختلال در تمرکز، گوش به زنگی مفرط، احساس خطر دائم، از جا پریدن با کوچک‌ترین صدا یا تحریک و واکنش جسمی نسبت به نشانه‌هایی از خیانت.
شاکلفورد و همکاران (2002) طی پژوهشی واکنش‌های هیجانی ناشی از افشای خیانت زناشویی را بررسی کردند. آن‌ها از قربانیان خیانت زناشویی خواستند که واکنش‌های هیجانی ناشی از کشف خیانت را نام ببرند.
103 واکنش از سوی این افراد نام برده شد که در 15 گروه طبقه بندی شدند. این 15 گروه عبارتند از:
- احساس طردشدگی و ناامنی (شامل احساس حقارت، بیارزشی، ناخواسته بودن، بی‌کفایتی و …)
- افسردگی (غمگینی، دل شکستگی، تنهایی، نگرانی و…)
- درماندگی (ناامیدی، فراموش شدگی، سردرگمی، پوچی و …)
- احساس بی‌حرمتی (شرمساری، احساس حماقت، مورد سواستفاده قرار گرفتن و …)
- خشم و احساس انتقام جویی (پرخاشگری، تنفر، زیان دیدگی، کینه توزی و …)
- احساس خستگی (خوابآلودی، سستی، پژمردگی و …)
- یکه خوردن (حیرت، گیجی، ناباوری و …)
- انکار و انزجار (احساس کرختی، ناخوشی، تهوع و …)
- احساس گناه (احساس مسئولیت، تنفر از خود و …)
- خودکشی و دیگرکشی (میل به کشتن خود و یا دیگری)
- اضطراب (تنش عضلانی، نگرانی و …)
- احساس خوشحالی
- رضایت
- آسودگی خاطر
- خشنودی
همانطور که می‌بینید چهار گروه آخر هیجانات مثبتی بودند که افراد احساس می‌کردند. در بررسی‌های بیشتر معلوم شد افرادی احساس مثبت پیدا کرده بودند که از روابط زناشویی رضایت نداشته و به دنبال بهانه‌هایی برای جدایی بودند.
تاثیرات روانشناختی خیانت زناشویی عبارتند از:
- از دست دادن هویت
- از دست دادن احساس استثنایی بودن
- از دست دادن عزت نفس
- از دست دادن اعتماد به نفس
- از دست دادن کنترل بر ذهن و جسم
- از دست دادن حس ذاتی به نظم و عدالت در دنیا
- از دست دادن ایمان مذهبی
- از دست دادن اراده و قدرت تصمیم گیری
9. از بین رفتن وجهه و آبرو: آنچه مسلم است پس از آشکار و افشا شدن خیانت، همسر اقدام کننده نمیتواند با اعمالی که انجام داده سربلند و سرافراز نزد همسرش که مورد خیانت واقع شده، باشد زیرا محبت، عشق، توجه و نیروی جنسی که بایستی صرف همسر می‌شده را در مورد فرد دیگری مورد استفاده قرار داده است.
10- احساس ناخوشایند فریب خوردن از همسر: از آنجایی که فریب امری است که ذات و ماهیت آن چندان خوشایند نبوده اما فریبی که در ارتباط با ایجاد رابطه عاطفی و جنسی با فردی از جنس مخالف است، نوع بسیار ویژه‌ای از فریب بوده در واقع خیانت یک فریب منفرد و تنها نیست، بلکه مجموعه‌ای از ریاها، فریب‌ها و دروغ‌ها را شامل میشود به نحوی که پس از آشکار شدن آن همسر متوجه همه دروغ‌ها، ریاها، تظاهرها و فریب‌های انجام شده می‌گردد و به دنبال آن وضعیت رفتاری و عاطفی ناخوشایندی را پیدا میکند.
11- از دست دادن زحمت‌ها، تلاش‌ها، فداکاری‌ها و دلسوزی‌ها: زندگی مشترک را میتوان به یک پسانداز تشبیه کرد که هر یک از طرفین به تدریج وقت، عاطفه، احساس، محبت، عشق‌ورزی و سایر عوامل و موارد مرتبط را در آن سرمایه‌گذاری می‌کنند تا ارتباط و روابط موجود به حد و اندازه‌هایی مطلوب می‌رسد. همسری که متوجه میشود مورد خیانت قرار گرفته، نه تنها احساس ناخوشایندی از بابت از دست دادن زندگی مشترکش پیدا میکند بلکه در شرایط بسیار نامطلوبی قرار خواهد گرفت.
تاثیرات فیزیولوژیک
افرادی که از طرف همسرشان مورد خیانت واقع میشوند دچار نغییرات فیزیولوژیک در سیستم اعصاب و فعالیت‌های شناختی میشوند. در واقع همسر آسیب دیده تحت تاثیر ترشح آدرنالین و سایر هورمون‌های وابسته، به درون سیستم اعصاب پاراسمپاتیک بدن، حالت برانگیختگی بسیار شدیدی دارد که گوش به زنگ رفتارهای شکبرانگیز همسرش است. حالت اضطراب و بی‌قراری مزمن، مانع خواب راحت فرد میشود. به کرات از خواب بیدار میشود و در اثر بی‌خوابی و افکار پریشان از پا در می‌آید. ذهن فرد در اثر یادآوری خاطرات، احساسات و تصورات واضح و ناراحت کننده پریشان میشود. به هنگام خواب کیفیت رویاهای همسر آسیب دیده خشونت‌بارتر و وحشتناک‌تر میشود و هنگامی که بیدار است احساس میکند مسیر خود را گم کرده و زمان و مکان را تشخیص نمی‌دهد.
تاثیرات خانوادگی خیانت زناشویی
از دست دادن اعتماد و اطمینان همسر: هم همسری که مورد خیانت قرار گرفته مدام در اضطراب و ناراحتی است و هم فردی که چنین اقدامی از او سر زده است همچنان مورد ظن و شک قرار میگیرد. این امر برای طرفین و اعضای خانواده شرایط ناخوشایندی را ایجاد میکند.
از دست دادن آرامش موجود در زندگی مشترک: ماهیت خیانت زناشویی به نحوی است که با ناراحتی، کشمکشها و درگیریهای مداوم توام خواهد بود. حتی در شرایطی که همه چیز به ظاهر آرام است در زیر این آرامش سطحی، تنشها و ناآرامیهایی همچنان بر جای خود استوار است.
بروز خلل و مشکلات در وظایف والدینی: تربیت فرزندان امری نیست که یک مادر به تنهایی و یک پدر به تنهایی از عهده انجام آن برآید. با توجه به اینکه خیانت اغلب از سوی پدرها اتفاق می‌افتد و در نهایت نیز فرزندان از آن آگاه میشوند و مشکل‌آفرینی‌هایی می‌توانند از این بابت ایجاد شود، که پدر نتواند به درستی وظایفش را انجام دهد، چنین امری وظایف پرورشی مادر را با دشواری‌های بیشتری مواجه نموده و تربیت و کنترل فرزند را با موانعی توام می‌نماید.
فقدان ارتباط و صمیمت سابق میان همسران: پس از خیانت زناشویی و کشف آن توسط همسر، عشق، عواطف و صمیمیتی که میان همسران وجود داشته به یکباره در همسری که مورد خیانت قرار گرفته از میان می‌رود. همین امر باعث میشود که ارتباط میان آنان مانند گذشته نشود. البته همسری که خیانت از او سر زده است بسیار خواهان چنین امری است که همه چیز دوباره به حالت سابق بازگردد، اما طرف مقابلی که مورد چنین آسیب و آزاری قرار گرفته به سادگی و به راحتی نمیتواند مانند سابق رفتار نماید.
از دست دادن زندگی همراه با صداقت: برای ایجاد یک زندگی مشترک، غیر از هزینه‌هایی که والدین هر یک از همسران متقبل میشوند، هر یک از طرفین نیز مقدار قابل توجهی از زمان، عواطف، عشق و محبتی را صرف یکدیگر می‌نمایند تا خانه و کاشانه و زندگی مشترکی ایجاد شود، حتی همسرانی که با طلاق از یکدیگر جدا میشوند در زمانی و موقعیتی به یکدیگر خیلی علاقمند و عاشق، شیفته و شیدای هم بوده‌اند، اما در بلند مدت به قدری یکدیگر را می‌آزارند تا در نهایت ترجیح می‌دهند که از هم جدا شده و زندگیشان را به پایان برسانند.
در زمانی که خیانت یکی از همسران آشکار میشود همین امر اتفاق می‌افتد و زحمت‌ها، صداقت‌ها، ایثار، عشق و عواطفی که همسران در مورد یکدیگر به کار برده بودند اگر به یکباره از بین نرود تا حدود قابل ملاحظه‌ای مخدوش میشود به نحوی که زمان و تلاش قابل توجهی را می‌طلبد تا دوباره بتوانند صداقت از دست رفته را ایجاد کنند. در واقع همسری که اقدام به خیانت می‌نماید سال‌ها زندگی را که با زحمت، عشق و عواطف به وجود آورده بود را تا حدود قابل ملاحظه‌ای تخریب میکند.
از دست دادن سلامت عاطفی، رفتاری و سلامت ارتباطی داخل خانواده: همسری که متوجه خیانت شریک زندگیاش میشود وضعیت و شرایط نامناسبی را تجربه خواهد کرد، فکر و ذهن او مشغول میشود به نحوی که مقدار قابل ملاحظه‌ای از سلامت عاطفی و رفتاری‌اش را از دست می‌دهد. در بسیاری از موارد ملاحظه شده که چنین همسرانی با وجود اینکه در طول عمر از اعتماد به نفس خوبی برخوردار بوده‌اند به یک باره اعتماد به نفس خود را از دست داده‌اند و حتی در کارهای عادی و روزمره خود نیز با مشکل روبرو میشوند. با از دست دادن سلامت عاطفی و رفتاری، ارتباط شخص نیز با دشواری‌ها و نابسامانی‌هایی روبرو میشود و به ویژه روابط داخل خانواده دچار تنشها و درگیری‌هایی میشود و در واقع سلامت ارتباطی خانواده نیز دچار مشکل میشود.
از دست دادن همسر و کانون گرم خانواده: یکی دیگر از ویژگی‌های ناخوشایندی که پس از آشکار شدن خیانت همسر ایجاد میشود، احساس نامطلوب از دست دادن همسر و کانون گرم خانواده است. البته همسری که چنین اقدامی را با نیت قبلی انجام داده است به طور معمول قصد از دست دادن همسرش را ندارد بلکه فقط می‌خواهد برای مدت کوتاهی از لذت‌های محدودی برخوردار شود و مجددا به زندگی مشترکش بازگردد. اما در واقع چنین امری اتفاق نمی‌افتد و او، همسر، آرامش و سلامت زندگی مشترکش را نیز از دست می‌دهد، زیرا ارتباط میان همسر خیانت کننده و شریک زندگی به سادگی به روال سابق برنگشته و مانند گذشته نخواهد شد و اگر چنین امری بخواهد روی دهد تلاش‌ها و زحمات بسیاری را به ویژه از سوی همسر خطاکار می‌طلبد.
در یک مطالعه بر روی 160 فرهنگ مختلف نشان داده شد که خیانت زناشویی یکی از عمده‌ترین دلایل ذکر شده برای طلاق است. مطالعات نشان می‌دهند که یکی از دلایل عمده همسرکشی و همسرآزاری، خیانت زناشویی است.
تاثیر منفی بر فرزندان: تاثیر خیانت به همسر به نوعی خیانت به فرزندان نیز خواهد بود زیرا در صورتی که چنین رویدادی در خانواده رخ دهد مشکلات و آسیب‌هایی که میان والدین ایجاد میشود که فرزندان نیز از آن بی‌بهره نمی‌مانند. فرزندانی که شاهد و ناظر کشمکشها، درگیری‌ها، قهرها و ناآرامی‌های پس از خیانت هستند و لحظه‌ها، ساعت‌ها و روزهای نه‌چندان خوشایند حاصل از چنین واقعه‌ای را تجربه می‌نمایند، از عوارض مشکل‌آفرین و آسیبزای خیانت نیز به نوعی صدمه می‌بینند.
واکنش کودکان در مقابل خیانت شامل دو نوع رفتار است:
- رفتارهای بیرونی مانند: رفتارهای مخرب و پرخاشگرانه.
- رفتارهای درونی مانند: اضطراب، گوشه گیری و افسردگی.
رفتارهای برونسازی شده شامل: نافرمانی و سرپیچی از والدین و مربیان، خشم، چالش با والدین، جرو بحث با همسالان، رفتارهای بیش فعالی، فرار کردن، نزاع در مدرسه و دروغگویی است. کودکان بزرگتر ممکن است از الکل، دارو یا مسائل جنسی و … برای برونسازی استفاده کنند. کودکانی که مشکلاتشان را درونی می‌کنند ممکن است افسرده، مضطرب، دچار مشکلات خواب، کابوس‌های شبانه، به گریه افتادن سربع، عدم تمرکز در مدرسه، افت تحصیلی، تغییر در اشتها، تغییر در وزن و … را داشته باشند.
تاثیرات اجتماعی خیانت زناشویی
از پیامدهای خیانت همسر میتوان به مسائلی نظیر ضرب و شتم، قتل همسر و اقدام به خودکشی اشاره کرد. در بسیاری موارد شوهران، همسران خود را به دلیل وجود نفر دیگر میکشند. قطع رابطه با دیگران و از دست دادن شغل نیز از جمله تاثیرات اجتماعی خیانت زناشویی می‌باشد.
تفاوت جنسیتی در تاثیرات افشای خیانت
پژوهش‌های متعدد در فرهنگ‌های مختلف نشان می‌دهد که مردان به دنبال خیانت جنسی همسرشان به شدت دچار آشفتگی روانی میشوند و واکنش شدیدتری نسبت به زنان نشان می‌دهند. این در حالیاست که زنان نسبت به خیانت عاطفی واکنش بیشتری نشان می‌دهند.
زنان پس از فهمیدن خیانت همسر سعی می‌کنند رابطه زناشویی خود را از نو ترمیم کنند و آن را حفظ کنند، درحالی که مردان به خاتمه رابطه زناشویی تمایل داشته و به دنبال جانشین می‌گردند.
برخی از زنان به افسردگی روی می‌آورند و زانوی غم در بغل می‌گیرند،. زنان قربانی خیانت زناشویی 6 بار بیشتر از سایر زنان به افسردگی عمیق مبتلا میشوند. درحالی که مردان با خشم و عصبانیت رفتار کرده و خشم خود را بر سر همسرشان خالی می‌کنند. زنان در مورد اهمیت رابطه نامشروع خود مبالغه می‌کنند و بهبودی وضع روحی آن‌ها مدت بیشتری طول می‌کشد. در مقابل مردان رنج روحی خود را به مقولات جداگانه‌ای دسته‌بندی می‌کنند و اهمیت موضوع را انکار کرده و توقع تقلیل هیجانات را از همسر خود دارند!
یکی از بزرگ‌ترین آسیب‌های خیانت زناشویی از دست رفتن وجهه و آبروی همسر اقدام کننده پس از آشکار شدن است. علت انکارهای خیلی ساده، سطحی و کودکانه‌ای که پس از کشف انجام میگیرد به خاطر فاصله گرفتن از آسیب‌ها، اتهام‌ها و عوارض ناشی از آن است.
درمان
درمان مبتنی بر مواجهه روایی، یک درمان جدید است که به‌طور خاص برای قربانیان خشونت‌های سازمان‌یافته طراحی شده است و بسیاری از مؤلفه‌های مواجهه‌سازی موجود در نظریه‌های حاضر را در برمی‌گیرد، همراه با توجه مضاعف بر مستندسازی روشن فجایعی که قربانی متحمل شده است این شیوه درمان، رویکردی کوتاه‌مدت مبتنی بر درمان شناختی-رفتاری و شهادت درمانی[1] است درمان مبتنی بر مواجهه روایی، شامل مؤلفه‌هایی از دیگر رویکردهای درمانی مبتنی بر شهادت دادن (مثل مواجهه طولانی‌مدت[2] و درمان شناختی- رفتاری متمرکز بر آسیب) می‌باشد؛ در این نوع درمان‌ها قربانیان به تجاوزهایی که متحمل شده‌‍اند، شهادت می‌دهند.
با توجه به مبانی نظری این درمان، یکی از اهداف درمان مواجهه روایی، بهبود رمزگذاری در حافظه شرح حال اخباری (حافظه سرد) در شرایطی است که حافظه داغ فعال‌شده است. این روش، رویداد را در زمان نگاه می‌دارد و اساساً تهدید کنونی را کاهش می‌دهد. درمان مواجهه روایی، شرح حال یکپارچه‌ای از رویداد آسیب‌زا در بافتی از روایت کل زندگی فرد می‌سازد و در نتیجه تجارب آسیب‌زا در بافت حافظه شرح حال قرار می‌گیرند. به این وسیله عناصر شبکه ترس از طریق برقراری پیوند دوباره با حافظه اپیزودیک، موجب تسکین فرد میشود مبانی نظری این روش درمانی را در رابطه با مسائل شناختی و حافظه تأیید می‌کنند.
پژوهش‌های بسیاری نیز به صورت آزمایشی و کنترل‌شده به بررسی خود درمان مواجهه روایی پرداخته‌اند و تأثیر مثبت این درمان را بر کاهش نشانه‌های بالینی اختلال استرس پس از ضربه و اختلالات همراه آن مانند افسردگی و اضطراب نشان داده‌اند.
نکته مهم
درمان و کمک به کاهش آسیب‌های ناشی از افشای خیانت، مستلزم بررسی و ارزیابی دقیق زوج درگیر است و شتاب برای سرو سامان دادن به زندگی می تواند تاثیرات ناپایدار و مخرب شدیدی به بار بیاورد.
توصیه
- برای مواجهه با چنین شوک و استرسی، شتاب نکند.
- مطمئن باشید برای هر عملی وقت هست.
- به خودتان حق بدهید که ندانید الان باید چیکار کنید.
- اساسی‌ترین مسئله بعد از افشای خیانت، تصمیم برای اولین اقدام است که می‌تواند خودش یک فاجعه بسازد.
- برای کمک به خودتان و تسلط بر اوضاع از یک متخصص کمک بگیرید.
منابع
- باقرزاده 1400
- (کاوه، 1387)
- (خدمت‌گزار و همکاران، 1387)
- (اسپرینگ، 2020)
- پلوسو، ترجمه وکیلی و خالقی، 1392)
[1] Testimony therapy
[2] Prolonged exposure
چتری امن برای خانواده
مرکز مشاوره و روانشناسی نیلوفر آبی با دارا بودن مجوز رسمی سازمان بهزیستی کشور با مدیریت سرکار خانم دکتر خدیجه سادات باقرزاده تاسیس شده است. کلینیک نیلوفرآبی با دارا بودن جمعی از مشاوران خبره، اساتید دانشگاه و درمانگران مفتخر است در خدمت شما عزیزان باشد.
لازم به ذکر است که کلیه خدمات این مجموعه توسط متخصصان دوره دیده در زمینه‌های مختلف روانشناسی عرضه میشود.
همچنین به استحضار می‌رساند در مرکز مشاوره نیلوفر آبی به طیف گسترده‌ای از مشکلات روانشناسی، روانپزشکی، کودک و نوجوان و بزرگسال به صورت فردی، زوج، خانواده و گروهی رسیدگی میشود.
نیلوفر آبی، همراه شماست تا یک زندگی ایده‌آل داشته باشید.