تاریخ نشان می دهد که جنبشها و اعتراضات بعد از به وجود آمدن گسل های عمیق در ابعاد مختلف جامعه ایجاد می شود. این مسئله در نظریه شکاف های اجتماعی نیز قابل بررسی می باشد. این نظریه می گوید که در جوامع به سبب تعارضات و تضادهایی که به لحاظ هویتی و به واسطه منافع غیر مشترک به وجود می آید شکاف هایی شکل می گیرد.
اگر این شکاف ها تبدیل به گسست های عمیق نشود، خود می تواند عامل تحرک و پویایی آن جامعه گردد. تضاد بین افکار آحاد جامعه، نهادها و گروه های سیاسی، اجتماعی، قومیتی، جنسیتی، اعتقادی و اقتصادی تشکیل دهنده آن جامعه که در تفاوت منافع، ارزشها و موقعیت آنها ریشه دارد موجب شکل گیری گروه ها و نیروهای اجتماعی متعارض می شوند.
وجود این شکاف ها در هر جامعه ای طبیعی است ولی اگر فکری به حال بی عدالتیهای اشکار و پنهان احساس شده نشود آنها تبدیل به گسست عمیق و با اجماع برخی تبدیل به ابر گسست خواهند شد که اصطلاحا به آن نزاع و آنتاگونیسم گفته می شود.
از آنجا که این گروه ها برای اعضای خود هویت جمعی قائل اند، حق اعتراض و مطالبه گری، تلاش و از خود گذشتگی (تا حد گذشت از جان) را برای احقاق حقوق از دست رفته خود ایجاد کرده وسپس از آنها حمایت نموده و عملا شکاف اجتماعی به جنبش تبدیل خواهد شد.
مرور در گذشته نشان می دهد که کشور ما نیز مانند بسیاری از جوامع از این اصل ثابت شده پیروی کرده و الان نیز مجدداً در این مرحله قرار دارد. نادیده نگیریم که به علت موقعیت ژئوپلیتیکی ایران و سابقه تحولات زیاد حکومتی(امپراطوری، پادشاهی، جمهوری)، سیاسی، مذهبی و منازعات جهانی، جمعیت بسیاری با اعتقادات، ارزشها، گرایشها و قومیتها با تنوع هویتی، خلقی و ژنتیکی بالایی در جغرافیایی به نام ایران حول محور یک حکومت مرکزی زندگی می کنند.
ایجاد یک وحدت پایدار که موجب ثبات امنیت روانی – اجتماعی – اقتصادی- اعتقادی گردد، مستلزم داشتن مدیریتی دانا و توانا، برنامه ای مدون، مجریانی عدالتخواه، اقدامات عملی مثمر ثمر، ارتباطات قوی جهانی، انعطاف پذیری فعال تعریف شده، تغییرات لازم و به موقع با ملاحظه کاریهای متناسب با گرایشهای مختلف دامنه وسیعی از افراد و افکار می باشد و می بایست اقرار کرد که این مهم بسیار پیچیده و حیاتی است.
و حال دو سوال مهم
1) کدام شکاف اجتماعی دیده نشده ای موجب بروز نزاعی این چنین شده است؟
2) راهبرد صحیح مواجهه با این تحرک وجنبش اجتماعی چیست؟
برای پاسخ به این سوالات به چند گسست و شکاف اجتماعی طبیعی در ایران پرداخته می شود و در انتهای هر بخش راهکارهای متناسب با آن اشاره می گردد.
مقاله پیشنهادی: زندگی مانند بازی شطرنج است
گسست اول: گسست نسلی
مشاهده مطالبه گرانی در گروه سنی نوجوانی که خود را متعلق به دهکده جهانی می دانند نه به نسل گذشته و ارزشهای آنها. دقیقا نسلی که عِرق ملی ومذهبی برایشان بی معناست و دقیقا بر همین اساس هم چند تکه شدن ایران برایشان اهمیتی نداشته و نه تنها درک و تعصبی به مرز وملیت و… ندارند بلکه به راحتی پذیرای آن هستند.
گروهی که جنگیدن با مراجع قدرت از شاخصه های سنی آنان بوده و موجب افتخار، هویت یابی و ارزشمندی روانی آنها می شود. گروه سنی معروف به نسل زد z یا نسل نت. نسلی که با گوشی موبایل وصل به اینترنت به دنیا آمده اند. نسلی که معروف به “بومی های دیجیتال” هستند. دنیایی بسیار متفاوت با نسل قبلی خود یعنی نسل وای(y) دارند.
برای درک وفهم آنان باید ابتدا وارد دنیای آنها شد. این نسل دارای خصوصیات خاصی هستند و برای نزدیک شدن به آنها و استفاده مفید از ویژگیهای روانشناختی شان ابتدا باید وارد دنیای آنها شد. از خصوصیات بارز انها به چند مورد اشاره ای می کنم.
- علاقه شدید به ارتباطات مجازی و رسانه های دیجیتال
- طرفداری از خلاقیت و نوآوری
- اظهار نظرات و احساسات شخصی به صورت آزاد (آزادی بیان)
- اعتقاد جدی به گفتگو و مذاکره برای بهبود وضعیت
- واقع بینی و درک واقعیت
- تعهد به اصول اخلاقی
- نیاز به مورد اعتماد بودن
پیشنهاد می کنیم مقاله رشد هیجانی چیست؟ را مطالعه کنید.
1- علاقه شدید به ارتباطات مجازی و رسانه های دیجیتال
علاقه شدیدی به ارتباطات مجازی و رسانه‌های دیجیتال دارند و دوست دارند که همه کارهای خود را به صورت آنلاین انجام دهند. از این روست که کسب و کارهای اینترنتی تلاش می‌کنند محصولات و خدماتی عرضه کنند که باب طبع این دسته از افراد باشد.
در نسل‌های گذشته خیلی از افراد تجربه خرید فیزیکی را دوست داشتند ولی این افراد چندان اهل چنین خریدهایی نیستند و خیلی راحت از طریق گوشی یا لپ تاپ هر خریدی داشته باشند، انجام می‌دهند به همین خاطر است که به این افراد بومی‌ها یا شهروندان دیجیتال گفته میشود.
این روزها در اتاق مشاوره خانواده های زیادی را ملاقات می کنیم که به علت نادیده گرفتن این ویژگی دچار اختلافات و بحران های شدید در رابطه با نوجوانان خود شده اند.
2- طرفداری از خلاقیت و نوآوری
یکی دیگر از ویژگیهای بارز نسل زد، خلاقیت و نوآوری است. این نسل دوست دارند دست به اختراع بزنند و محصولات نو و جدیدی اختراع کنند تا کار بشر را راحت کنند. این افراد تمایل عجیبی به بر هم زدن ساختارها دارند و دوست دارند ابزار و ساختار جدید و منحصر به فرد ارائه دهند که بهتر از ساختارها و مدل‌های پیشین باشد.
به نظر می رسد این ساختارشکنی محدود به ابزار و امکانات نبوده بلکه رسم و رسومات، مسائل فرهنگی و حتی اعتقادی و مذهبی همراه در برمی گیرد. لذا انتظار می رود که این ساختارشکنی آنها با هیچ عینک بدبینانه ای تفسیر نگردد.
3- اظهارنظرات و احساسات شخصی به صورت آزاد (آزادی بیان)
اظهارنظرات و احساسات به صورت آزادانه و رها یکی از خصوصیات مهم نسل زد است. این موضوع را میتوان در دانشگاه‌ها و سطح جامعه به خوبی مشاهده کرد. از طرفی ظهور رسانه‌های اجتماعی باعث شده است که بستری عالی برای آزادی بیان فراهم شود.
این خصوصیت نسل شرایط را برای نهادهای سیاسی دشوار کرده ولی باید در نظر داشته باشیم که همین آزادی بیان، اظهارنظر آزادنه و مطالبه‌گری، شرایط را برای رشد و توسعه اقتصادی و سیاسی جوامع هموار می‌کند.
4- اعتقاد جدی به گفتگو و مذاکره برای بهبود وضعیت
تعامل یکی از شاخصه‌های مهم نسل است. افرادی که در این نسل متولد شده‌اند، اعتقاد جدی به گفتگو و مذاکره دارند و سعی می‌کنند دغدغه‌ها، موانع و مشکلات موجود را از طریق تفاهم و مذاکره حل کنند.
البته نمی‌توان گفت که نسل‌های قبلی اهل مذاکره نیستند اما ممکن بود روش های دیگه مانند وضع قانون، سبک های کنترلی، تهدید، محدود و یا محروم کردن نیز مفید واقع گردد ولی رفتار نسل زد به گونه‌ای است که بهترین راه برای رفع مسائل را گفتگو می‌داند.
این دسته از افراد بر این باور هستند که بهترین راه، گفتگو و پذیرش تفاوت‌هاست. آنها این خصوصیت را هم با اعضای خانواده و هم با همکاران و مدیران خود رعایت می‌کنند.
از این رو جوانان نسل زد، با قومیتها و مذاهب مختلف مهربان هستند و سعی می‌کنند حقوق سایر انسان‌ها را رعایت کنند. از دیگر مسائل نوجوانان در اتاق مشاوره وقتی می گویند “هیچ کس حرف مرا نمی فهمد و با من حرف نمی زند وفقط زور و اجبار بلدند”، دقیقا اشاره به این ویژگی دارد.
5- واقع بینی و درک واقعیت
افراد نسل زد به واقعیت و واقع‌بینی علاقه خاصی دارند؛ از این رو است فیلم‌هایی که در حال حاضر ساخته میشود، مبتنی بر واقعیت هستند. اگر فیلمی ساخته شود که واقعیت در آن حکمفرما نباشد، مورد استقبال این نسل قرار نمی‌گیرد و فروش بالایی را تجربه نخواهد کرد.
در دنیای امروز حتی فیلمهای کمدی و طنز هم سعی می‌کنند واقعیت‌های زمانه را به چالش بکشند و زیر سوال ببرند. فیلمهای تخیلی هالیوودی آمریکایی و بالیوودی هندی برای آنها مضحک و حال بهم زن است.
شاید یکی از دلایل دوری از اعتقادات مذهبی و باورهای متافیزیکی، در این ویژگی از یک طرف و نبود آموزشهای مناسب با این خصوصیات آنها از طرفی دیگر، ریشه داشته باشد.
6- تعهد به اصول اخلاقی
اگر می‌خواهید نظر افراد نسل زد را جلب و آنها را با خودتان همراه کنید، باید به اصول اخلاقی و انسانی معتقد باشید. همانطور که گفتیم این افراد، به گفتگو و مذاکره پایبند هستند و واقعیت را خیلی راحت می‌پذیرند، از این رو به صداقت، حقوق بشر، حقوق حیوانات و محیط زیست اهمیت زیادی می‌دهند.
در حال حاضر مسئله تغییرات اقلیمی، ارزش و اهمیت زیادی پیدا کرده و هر روز صحبت‌های بیشتری در مورد آن مطرح میشود. جالب است بدانید که این مسئله برای نسل زد اهمیت زیادی دارند؛ چون این افراد می‌دانند که آینده جهان متعلق به آن‌هاست و اگر جهان از سلامت کافی برخوردار نباشد، حیات آنها به خطر میفتد.
7- نیاز به مورد اعتماد بودن
افراد این نسل نیاز دارند که از سوی اطرافیان، والدین و مدیران خود مورد اعتماد قرار بگیرند. در صورتی که این افراد را باور کنید، توانایی‌ها و قابلیت‌های بی‌نظیر آنها را مشاهده خواهیم کرد.
راهبرد پیشنهادی: از آنجایی که این نسل کاملا باهوش، توانمند و پر قدرت و سریع هستند، اگر در جریان صحیح جامعه قرار نگیرند کاملا خطرناک، بی پروا و جسور دیده می شوند.
بجای محدود کردن و بلا استفاده کردن پتانسیلهای این گروه سنی، با برنامه ریزی دقیق و آگاهانه و تخصص بودجه های مناسب، ایجاد فرصتهای شغلی، اعطای مسئولیتهای مناسب، تغییر نظام آموزشی کشور در جهت شکوفا کردن توان خلاقیت آنها بجای افزایش محفوظات بدرد نخور، ایجاد کرسی های آزاد اندیشی و هم افزایی در زمینه های مختلف مورد علاقه این نسل، تقویت و انسجام گروه های فعال اجتماعی، حامیان حیوانات، محافظات محیط زیست و … برپایی تورهای مختلف و فراهم نمودن فرصتهایی برای تجربه عملی و عینی توانمندیهای خاص گروهی، میتوان از افزایش شکاف بین نسلی پیشگیری کرد.
راهبرد پیشنهادی: از آنجایی که این نسل کاملا باهوش، توانمند و پرقدرت و سریع هستند، اگر در جریان صحیح جامعه قرار نگیرند کاملا خطرناک، بی پروا و جسور دیده می شوند.
بجای محدود کردن و بلا استفاده کردن پتانسیل های این گروه سنی، با برنامه ریزی دقیق و آگاهانه و تخصیص بودجه های مناسب، ایجاد فرصتهای شغلی، اعطای مسئولیتهای مناسب، تغییر نظام اموزشی کشور در جهت شکوفا کردن توان خلاقیت آنها بجای افزایش محفوظات بدرد نخور، ایجاد کرسی های ازاد اندیشی و هم افزایی در زمینه های مختلف مورد علاقه این نسل، تقویت و انسجام گروه های فعال اجتماعی، حامیان حیوانات، محافظان محیط زیست و … برپایی تورهای مختلف و فراهم نمودن فرصتهایی برای تجربه عملی وعینی توانمندیهای خاص گروهی، میتوان از افزایش شکاف بین نسلی پیشگیری کرد.
مقاله پیشنهادی: حل مشکلات نیازمند یک ذهن آرام است.
گسست دوم: گسست قومیتی
فراموش نکنیم که ایران ما از اقوام متعدد (ترک، کرد، بلوچ، فارس و… که هر کدام قابلیت داشتن یک مملکت و سرزمین مجزا را دارند، تشکیل شده است. این قابلیت در کنار احساس بی کفایتی دولت مرکزی در اداره امور و تبعیض قومیتی و در حاشیه قرار گرفتن نیازهای اصلی و بومی آنها در کنار تحریکات بیگانگانی که از این تجزیه گری (بابلیزه) منافع زیادی خواهند برد، همان حق مطالبه گری و احقاق حقوق اولیه را فعال نموده است.
چه پسندیده است با تمرکز زدایی و تفویض قدرت و بودجه در اقوام مختلف، هم موجب افزایش حرمت نفس آنان شده و هم از توانایی ذاتی اقوام مختلف بجا و منصفانه استفاده کرد تا احساس اضافی و در حاشیه بودن از آنان دور شود.
ناگفته نماند که اقداماتی در این راستا صورت گرفته است ولی قاطعانه میتوان دریافت کرد که اصلا کافی و مناسب نبوده است. رنگ رخساره خبر می دهد از سر درون.
گسست سوم: شکاف جنسیتی
این تعارض وقتی در راستای مطالبات بانوان نسل (z) قرار میگیرد قاعدتا منجر به بروز اعتراضاتی با محوریت حقوق انسانی واقع گرایانه ای می شود که فعلا در خصوص حجاب نمایان شده و فعلا از تساوی دیه و ارثیه و شهود دعاوی و از این دست احساس تبعیضات خبری نیست.
فراموش نکنیم که ماشه چکان این اعتراضات همین مسئله حجاب مرحومه مهسا امینی و شیوه برخورد با این موضوع بوده است. پر واضح است که وضع قوانین جامع و واقع گرایانه متناسب با تغییرات اجتماعی و جهانی مهمترین بخش مرتفع کردن شکاف موجود می باشد.
برای مثال شما را ارجاع میدهم به سند ازدواج (عقدنامه) که سالیان سال بدون هرگونه تغییری همچنان از نسل پدربزرگ و مادربزرگها تا نوه و نتیجه ها (سال جاری) همچنان رعب آفرین و یکی از دلایل کاهش آمار ازدواج، دست نخورده باقی مانده است.
گسست چهارم: شکاف مذهبی
شکاف حقوق زنان و مردان در راستای این شکاف معنا پیدا می کند که البته فعلا خیلی بارز نبوده و تقریبا پنهان است. علت را نیز می توان در مذهبی بودن اکثریت مردم دانست و اینکه اکثر معترضین عمیقا با اعتقادات مذهبی نه تنها مخالفتی ندارند بلکه در میان آنها معتقدین و منتقدین مذهبی زیادی دیده میشود، نهایت مشکلی که در این مسئله نماینگر است شیوه عمل مجریان و اجباری بودن آن است.
لزوم شفاف سازی برخی از اصول اولیه دینی و رفع شبهات ایجاد شده و مهمتر از آن امکان شنیدن این شبهات و خارج کردن بیان شبهات از تابوهای اجتماعی و اخلاقی، رجوع به اصل فقاهت در شیعه و احکام حکومتی در کنار احکام اولیه و ثانویه و موارد راهگشای دیگر که در حیطه تخصصی خاص خودش وجود دارد، می تواند مفید باشد.
پیشنهاد می کنیم مطالعه مقاله اصلاح الگوی رفتاری را از دست ندهید.
گسست پنجم: شکاف اقتصادی
این شکاف نیز زمینه ساز اعتراضات پی در پی جامعه ایرانی در سالهای اخیر بوده ولی در منازعات فعلی خیلی نمایان نیست و به جرات میتوان گفت که پنهان است. دلیل این ادعا وارد نشدن طبقه پایین اقتصادی بعنوان گروه و دسته خاص اعتراضات که غم نان دارند و نبود شعارها و مطالبه گری های اقتصادی واضح در این دوره می باشد.
نابسامانیهای اقتصادی، نبود امنیت مالی و سرمایه گذاری، ورشکستگی های مالی پی درپی، اتخاذ تصمیمات مالی کلان به صورت فصلی که در پی خود بهم ریختگی روانی، عاطفی و اقتصادی نهاد امنیت بخش جامعه یعنی خانواده را به دنبال دارد همه موجب ناامنی، کاهش آستانه تحمل جامعه، کاهش تاب آوری افراد، افزایش خشم و پرخاشگری، شدت نزاع، تنفر و حس انتقام جویی گردیده است.
بدیهی است که استفاده از متخصصان حوزه اقتصادی دانشگاهی و برنامه نویسی و برنامه سازی های متفکرانه با ثبات چندین ساله، اعمال کنترل های شدید با قدرت بازدارندگی کافی در مقابل جرایم کلان مالی و صد البته نسخه جاویدان شفاف سازی می تواند کارگشا باشد.
گسست ششم: شکاف ارتباطی(اطلاعاتی)
وجود این شکاف نیز یک پیشینه تاریخی دارد. وقتی در جامعه ای تغییر در سبکهای تبادلات خبری دیده نشود و مسئولین از امکان انفجار اخبار و اطلاعات غافل بمانند در واقع شکل گیری این شکاف استارت خورده است و بدتر از آن بجای برخورد مناسب با قابلیت انفجار اطلاعات که همان روشن و شفافیت سازی صادقانه اطلاعات باشد، از سانسور و فیلترینگ اطلاعات استفاده می شود، نتیجه همان میشود که می بینیم.
مگر نه اینکه تجربه را تجربه کردن خطاست؟!
تجربه فیلتر کردن منابع خبری هر چند مغرض و بدخواه، بارها ثابت کرده که نه تنها موجب پر کردن شکاف نشده است، بلکه موجب بی اعتمادی و افزایش حس خشم ومطالبه گری خواهد شد و چهاره ای بجز پناه اوردن واعتماد بیشتر به همان منابع خبری پرهیز شده نگذاشته است.
افزایش آمار استفاده از فیلترشکن ها در چند وقت اخیر که رشدی 3 هزار درصدی برآورد شده است و همچنین پربیننده شدن شبکه های ماهواره ای سوءاستفاده گر، شاهد این ادعا هستند. از آنجایی که همه رسانه ها ماموران خبری کارفرمایان خود هستند(چه داخلی چه خارجی)، به شدت اعتقاد دارم که هیچ گربه ای محض رضای خدا موش نمی گیرد.
در انقلاب مشروطه این انفجار اطلاعات با وارد شدن صنعت چاپ به کشور و در انقلاب اسلامی تکنولوژی ضبط کاست و انتشار اخبار بوسیله آن و الان نیز فضای مجازی و اینترنت و شبکه های ماهواره ای همه نشان از شکاف و انفجار اطلاعات واخبار دارند و در همه این موارد ایستادن در مقابل تکنولوژی نتیجه معکوس داده است.
و اما در مواجهه با بحران اعتراضات و شکاف های اجتماعی به دو شیوه می توان عمل کرد:
– نزاع و درگیری و ببند و بگیر و اعمال قدرت مضاعف که نتیجه اش تعمیق شکاف و گسست اولیه و رسیدن به ابر گسست خواهد شد.
_ گفتگو و سیاست ورزی معتدلانه برای رسیدن به دگر فهمی منطقی که منجر به ترمیم گسل موجود با مقبولیت تکثر اجتماعی در چارچوب های اساسی مشترک، پویا و متنوع خواهد شد.
مقاله هفت قانون افزایش تمرکز را مطالعه نمایید.
مرکز مشاوره و روانشناسی نیلوفر آبی با دارا بودن مجوز رسمی سازمان بهزیستی کشور با مدیریت سرکار خانم دکتر خدیجه سادات باقرزاده تاسیس شده است. کلینیک نیلوفرآبی با دارا بودن جمعی از مشاوران خبره، اساتید دانشگاه و درمانگران مفتخر است در خدمت شما عزیزان باشد.
لازم به ذکر است که کلیه خدمات این مجموعه توسط متخصصان دوره دیده در زمینه‌های مختلف روانشناسی عرضه میشود.
همچنین به استحضار می‌رساند در مرکز مشاوره نیلوفر آبی به طیف گسترده‌ای از مشکلات روانشناسی، روانپزشکی، کودک و نوجوان و بزرگسال به صورت فردی، زوج، خانواده و گروهی رسیدگی میشود.
نیلوفر آبی، همراه شماست تا یک زندگی ایده‌آل داشته باشید
نوروز بمانید که ایام شمایید!
