آشنایی با انواع طرحواره در روانشناسی

انواع طرحواره

1- طرحواره رها شدن یا ناپایداری

بی ثباتی یا غیرقابل اعتماد بودن آنهایی که برای پشتیبانی و اتصال در دسترس هستند. شامل این احساس می شود که افراد مهم نمی توانند به ارائه حمایت عاطفی، ارتباط، قدرت یا محافظت عملی ادامه دهند؛ زیرا از نظر عاطفی ناپایدار و غیرقابل پیش بینی هستند (مانند طغیان عصبانیت)، غیرقابل اعتماد یا به طور نامنظم حضور دارند؛ زیرا آنها به زودی خواهند مرد یا به این دلیل که بیمار را به نفع کسی بهتر رها می کنند.

2- طرحواره بی اعتمادی یا سوءاستفاده

این توقع که دیگران به آنها صدمه می زنند، سوءاستفاده می کنند، تحقیر می کنند، تقلب می کنند، دروغ می گویند یا از آنها سوءاستفاده می کنند. معمولاً این تصورات موجب آسیب عمدی یا ناشی از سهل انگاری ناموجه و شدید می شود. همچنین این حس را به وجود می آورد که فرد همیشه در مقایسه با دیگران فریب خورده یا به پایان خوبی نخواهند رسید.

3- طرحواره محرومیت عاطفی یا هیجانی

انتظار اینکه میل شخص برای درجات عادی از حمایت عاطفی به اندازه کافی توسط دیگران برآورده نمی شود. سه شکل عمده محرومیت عبارت است از:

• محرومیت از تربیت: عدم توجه، محبت، گرمی یا همراهی
• محرومیت از همدلی: فقدان درک، گوش دادن، خودافشایی یا اشتراک متقابل احساسات دیگران
• محرومیت از حفاظت: عدم قدرت، جهت یا راهنمایی دیگران

4- طرحواره نقص یا شرم

احساس ناقص بودن، بد بودن، ناخواسته بودن، حقارت یا بی اعتبار بودن از جنبه های مهم این نوع طرحواره است یا اینکه اگر در معرض ارتباط با دیگران قرار گیرد، برای آنها قابل دوست داشتنی نخواهد بود. ممکن است شامل حساسیت مفرط به انتقاد، طرد و سرزنش باشد. خودآگاهی، مقایسه و ناامنی در اطراف دیگران یا احساس شرم نسبت به عیوب درک شده خود از نشانه های طرحواره نقص است. همچنین احتمال دارد که این موارد خصوصی (مانند خودخواهی، انگیزه های عصبانیت، تمایلات جنسی غیرقابل قبول) یا عمومی (مثلاً ظاهر نامطلوب، ناهنجاری اجتماعی) باشند.

5- طرحواره انزوای اجتماعی یا بیگانگی

این احساس که فرد منزوی است، با اطرافیان ارتباطی ندارد و عضوی از هیچ گروه یا جامعه ای نیست.

6- طرحواره وابستگی یا بی کفایتی

اعتقاد به اینکه فرد قادر به انجام مسئولیت های روزمره خود به شیوه ای شایسته و بدون کمک قابل توجه دیگران نیست (مانند مراقبت از خود، حل مشکلات روزانه، قضاوت درست، انجام وظایف جدید، تصمیم گیری خوب). اغلب این نوع طرحواره به عنوان درماندگی نشان داده می شود و به طرحواره درمانی نیاز است..

7- طرحواره آسیب پذیری در برابر آسیب یا بیماری

ترس اغراق آمیز از اینکه فاجعه ای قریب الوقوع در هر زمانی رخ دهد و فرد نتواند از آن جلوگیری کند. ترس بر یک یا چند مورد از موارد زیر متمرکز است:

• فجایع پزشکی: مثل حملات قلبی، ایدز و…
• فجایع عاطفی: دیوانه شدن و…
• فجایع خارجی: مانند فروریختن آسانسورها، قربانی شدن توسط جنایتکاران، سقوط هواپیما، زلزله و…

8- طرحواره درهم تنیدگی یا خود توسعه نیافته

درگیر شدن بیش از حد عاطفی و نزدیکی با یک یا چند فرد مهم (اغلب والدین)، به قیمت فردیت کامل یا رشد عادی اجتماعی است. گروهی که در این طرحواره قرار می گیرند، اغلب دارای این باور هستند که حداقل یکی از افراد درگیر نمی تواند بدون حمایت مداوم دیگری زنده بماند یا خوشحال باشد. همچنین ممکن است شامل احساس خفه شدن یا آمیختگی با دیگران یا هویت فردی ناکافی باشد. اغلب به عنوان احساس پوچی و دست و پا زدن، نداشتن جهت یا در موارد شدید زیر سوال بردن وجود خود تجربه می شود.

9- طرحواره شکست در دستیابی

این باور که فرد در زمینه های موفقیت (مانند مدرسه، شغل، ورزش و غیره) شکست خورده است، ناگزیر شکست خواهد خورد یا اساساً نسبت به همسالان خود موفق نخواهد بود. اغلب شامل این باور است که فرد احمق، بی استعداد، نادان، وضعیت بد و شایستگی کمتری نسبت به دیگران دارد.

10- طرحواره حق (یا خودشیفتگی)

اعتقاد به اینکه نسبت به اطرافیان خود برتری دارد. همچنین برخوردار از حقوق و امتیازات ویژه یا به قواعد متقابلی که تعامل اجتماعی عادی را هدایت می کند، مقید نباشند. اغلب شامل اصرار بر این است که فرد می تواند هر کاری را که می‌خواهد، انجام دهد، صرف نظر از اینکه چه چیزی واقع‌بینانه است، چه چیزی معقول است یا چه هزینه‌ای برای دیگران هزینه دارد. یا تمرکز اغراق‌آمیز بر برتری (مثلاً موفق‌ترین، مشهورترین، ثروتمندترین)، دارد، برای دستیابی به قدرت یا کنترل (نه در درجه اول برای توجه یا تأیید).

گاهی اوقات شامل رقابت بیش از حد نسبت به دیگران یا تسلط بر آنها می شود (ابراز قدرت، تحمیل دیدگاه خود، یا کنترل رفتار دیگران در راستای خواسته های خود بدون همدلی یا نگرانی برای نیازها یا احساسات دیگران).

11- طرحواره خودکنترلی ناکافی (یا خودانضباطی)

دشواری فراگیر یا امتناع از اعمال خودکنترلی کافی و تحمل ناامیدی برای رسیدن به اهداف شخصی یا مهار بیان بیش از حد احساسات و انگیزه های خود از ویژگی های مهم این نوع طرحواره است. در شکل خفیف‌تر آن، بیمار با تاکید اغراق‌آمیز بر ناراحتی اجتنابی مراجعه می‌کند.

برای آگاهی بیشتر مطالعه مقاله رابطه عاطفی پیشنهاد می شود.